Pas gati pesë vite bisedimesh mes Serbisë dhe Kosovës, tri pikat kyçe të Marrëveshjes së Brukselit edhe më tej presin zgjidhje.
Nga Dejan Atanasijeviç, BBC
Raundi më i ri i dialogut të Brukselit, në të cilin të premten e kaluar kanë marrë pjesë kryetarët e Serbisë e Kosovës, Aleksandar Vuçiq e Hashim Thaçi, ka përfunduar pa rezultate konkrete. Pas pauzës disamujore, është pritur më shumë. Përfaqësuesja e lartë e Bashkimit Europian për politikë të jashtme e siguri, Federica Mogherini, e cila ka ndërmjetësuar në dialog, nuk e ka fshehur dëshpërimin.
«Përfaqësuesja e lartë ka nënvizuar rëndësinë e zbatimit të gjithë atyre për çka deri më tash është arritur marrëveshje dhe ka nënvizuar nevojën e ngutshme që të fillohet me themelimin e Asociacionit të Komunave Serbe dhe të zgjidhet çështja e energjisë dhe urës në Mitrovicë», është thënë në një kumtesë jashtëzakonisht të ashpër nga kabineti i saj.
Të tri pikat e përmendura kontestuese në parim – po jo edhe në detaje – janë zgjidhur me nënshkrimin e Marrëveshjes së Brukselit më 19 prill të vitit 2013. Në ndërkohë të dyja palët me arsyetime të ndryshme shtynë realizimin e marrëveshjeve, gjë që e bëjnë edhe sot. Ja ku qëndrojnë problemet:
ASOCIACIONI I KOMUNAVE SERBE (AKS)
Është kontestues madje edhe emri i institucionit të ardhshëm kosovar, i cili do të duhej t’i bashkojë dhjetë komunat më shumicë serbe. Në fakt, dy palët e interpretojnë ndryshe fjalën angleze association, kështu që serbët e përkthejnë si «bashkësi», ndërsa shqiptarët përdorin një term më të lirshëm, «shoqatë» [asociacion]. Nga kjo rrjedhin edhe mospajtimet mbi rolin e kompetencat e AKS-së.
Ndërsa për palën prishtinase AKS është «diçka si organizatë joqeveritare», siç e shpjegon këtë Hashim Thaçi, Beogradi kërkon kompetenca të gjera të AKS-së në arsim, shëndetësi dhe planifikim urban, si dhe rol në emërimin e shefave lokalë të policisë.
Hartimi i statutit të AKS është në duart e qeverisë së Kosovës, pastaj do të duhej ta miratojë parlamenti i atjeshëm. Gjykata Kushtetuese e Kosovës, ndërkaq, tash e dy vjet po e shqyrton kushtetutshmërinë e disa pikave të projekt-statutit. Duke pasur parasysh raportin e forcave në parlamentin e Kosovës, ka pak shpresë se në këtë përbërje ai mund të kalojë. Prandaj tingëllon realiste deklarata e Vuçiqit se AKS «duket se do ta presë vjeshtën». E edhe kjo, me gjasë, është tepër optimiste.
LIQENI I GAZIVODËS
Bëhet fjalë për një liqen akumulues në veri të Kosovës, me sipërfaqe rreth 12 kilometra katrorë. Pak më shumë se nëntë janë në territorin e Kosovës, deri sa pjesa tjetër është në Serbi. Me ujin e liqenit ftohen turbinat e hidrocentralit në Obiliq dhe rregullohet furnizimi më energji elektrike i tërë veriut të Kosovës.
Pushteti i Kosovës në kuadër të privatizimit ia ka shitur këtë impiant një kompanie turke, por Beogradi nuk e pranon këtë. Hidrocentrali e nënstacioni elektrik edhe më tej faktikisht janë në përbërjen e Elektroekonomisë së Serbisë. Beogradi ka propozuar që pronësia mbi sistemin t’i besohet AKS-së, apo të themelohet një kompani e përzier, në të cilën Elektroekonomia e Serbisë do të kishte gjysmën e pronësisë. Prishtina ka hedhur poshtë të dy propozimet.
URA NË MITROVICË
Ura përmbi Ibër, e cila do të duhej të bashkojë Mitrovicën e jugut me atë të veriut është pikë nevralgjike që nga përfundimi i luftës në vitin 1999. Grupe shqiptarësh nga jugu disa herë kanë tentuar ta kalojnë urën, duke kërkuar që Mitrovica e veriut të «integrohet» dhe vihet nën kontrollin e Prishtinës, dhe që shqiptarët e dëbuar të kthehen. Ka pasur edhe konflikte të armatosura, dhe KFOR-i është detyruar t’i ndajë dy palët. Serbët kalimin e shqiptarëve e kanë penguar së pari nëpërmjet «rojave të urës», një grupi jo formal i të fuqishmëve, të cilët e kanë ruajtur anën serbe të bregut.
Pastaj në vitin 2011 në urë janë vënë pengesa betoni, të cilat në vitin 2014 janë zëvendësuar me vazo betoni. Pala serbe këtë pjesë e ka shpallur «Park të paqes», por ka qenë e qartë se bëhet fjalë për pengimin e kalimit të automjeteve. Pas bisedimeve të gjata e të mundimshme është gjetur një zgjidhje solomonike: serbët kanë pranuar t’i heqin vazot, por në breg kanë vënë një mur betoni. Është planifikuar që menjëherë pas urës të ndërtohet një rreth-rrotullim, ndërsa qendra e Mitrovicës së veriut të jetë zonë këmbësorësh, kështu që të pengohet hyrja me automjete nga jugu në qytet. Dy vite pas marrëveshjes, muri ende qëndron, ndërsa punimet në rreth-rrotullim as që kanë filluar.